Kategori: historie Page 1 of 2

Roald Amundsen

On 25. april 2023

Då eg var liten var Roald Amundsen min store helt. Eg las om han i leksikon. Eg såg kappløpet til Sydpolen på TV som på 80-talet. Eg blei grufullt fascinert over lagnaden til Robert Falcon Scott og hans menn, som gjorde det skjebnesvangre valet å bruke ponniar i staden for hestar, og omkom etter at dei hadde komme seg fram til Sydpolen, der dei såg det norske flagget sto og blafra. Og framleis sit der ein stad og klamrar seg fast i kvarandre, frosne fast inne i eit telt i isødet.

Eg lagde min eigen kiosk på gata heime i Søvika, men i staden for saft, selde eg heimelagde kopiar av Roald Amundsen sin signatur, som eg kopierte frå leksikonet vårt med blyant og matpapir.

I fjor sommar tok eg familien med til huset til Amundsen på Svartskog. Der står huset uforandra etter at han brått dro på ekspedisjon til isødet i 1928.

Det er som om han nettopp har dratt. Doen er tett, med ein handskriven lapp til advarsel. Urørt i snart hundre år.

Eg fekk også kikke på boka han held på å lese, og som ligg på nattbordet hans. Den første Poirot-boka av Agatha Christie. Han leste ikkje boka ferdig, og den blei liggjande igjen på nattbordet gjennom andre verdskrigen, sekstitalet, russetida til pappa, studietida mi, heile levetida til ungane mine, og til i dag.

Det ligg altså ei krimroman på eit nattbord i Svartskog som ikkje har blitt lest ferdig på hundre år.

Bok eg har lest i vinter – Say Nothing av Patrick Radden Keefe

By thomas

On 25. februar 2022

In bøker, historie, kunnskap, lesing

Say Nothing av Patrick Radden Keefe er ei av dei beste bøkene eg har lest på veldig lenge. Ei sann historie frå konflikta i Nord-Irland, The Troubles. Ei rystande og ufatteleg engasjerande bok. Han skriv både ei sterk forteljing om eit personleg drama, ei historiebok om ein lang konflikt og ein spenningsroman. Eg sit igjen med ei kjensle av å kjenne til ei historie eg tidlegare berre hadde høyrt om.

Denne dagen, tjuefjerde februar 2022.

By thomas

On 24. februar 2022

In historie, samfunn

Dette er ein tung dag. Despoten i aust tvingar seg inn i historia ved å føre oss alle inn i krigen han har fantasert om. Akkurat som despotar og tyrannar før han, går han over lik for å skrive seg inn i historiebøkene. Eg tenkjer på Ukraina og på Russland no. Eg håpar eg slepp å skrive det same om mitt eige land om nokre år.

Beatles

By thomas

On 25. november 2021

In film, historie, kreativitet, kultur, musikk

Det er 25. november, altså dagen då den første delen av den nye Beatles-dokumentaren er ute. Timevis med Beatles-magi. Det slår meg at eit så eksepsjonelt band med musikarar av enorm historisk betydning samtidig er eit heilt vanleg band med nokre fyrar i slutten av tjueåra som er glade i å henge og spele og jamme. Slik var det å vere band for femti år sidan og slik er det no. Og slik var det sikkert for hundre år sidan. Eg ser på opptaka, og det er som om femti år ikkje betyr noko, det er som om Paul McCartney skriv Get Back akkurat no. Noko som er verkeleg sprøtt, for det er nemleg like stor avstand i tid mellom Get Back-opptaka og til i dag, som til den russiske revolusjonen i 1917.

Eg trur nok Beatles vil sette spor etter seg.

OD-dagen

By thomas

On 4. november 2021

In historie, livshistorie, samfunn, tankar, tekstar

I dag var det OD-dagen. Operasjon Dagsverk er noko av det finaste eg veit, og det har vore ein viktig del av livshistoria mi. Eg sat i klasserommet på Gulset ungdomsskule og blei prega av historiene om tortur av politiske fangar i Chile då OD gikk til Amnesty i 1990. Hausten 1995 var eg på utveksling i Brasil, samtidig som OD gjekk til utdanning for brasiliansk ungdom. Slik kom eg i kontakt med dei lokale OD-støtta prosjekta i Brasil, og med Kirkens Nødhjelp, som var samarbeidspartnaren det året. Tilbake i Skien blei eg med i distriktskomiteen i Telemark den hausten OD skulle gå til utdanning for jenter i Afghanistan, samtidig som det nye Taliban-regimet rulla inn i landet. Året etter vart eg med i hovudkomiteen, og flytta til Oslo. Den hausten gjekk OD til Amazonas, og eg fekk reise og besøke Yanomamifolket, djupt inne i den brasilianske regnskogen. Etter det var eg med å organisere utveksling med ungdom som ville starte OD i Brasil.

Så spolar eg mange, mange år fram i tid, og eg har ein son som jobbar på OD-dagen for første gong, og kontoret mitt er fullt av OD-elevar, fordi det er min organisasjon, KFUK-KFUM, ved KM Global og YMCA South Africa som skal kanalisere pengane til ungdom i Sør-Afrika. OD går ut på det same no som før. Solidaritet ungdom imellom. Det gjer meg stolt, glad og håpefull.

Oppdatert eller kunnskapsrik

By thomas

On 18. juli 2021

In bøker, historie, kunnskap, læring, lesing, livsråd, sjølvinnsikt, tekstar

Det er ein skilnad mellom å vere oppdatert og å vere opplyst. Ein kan sjå på nyheitssendingar i ei veke og bli oppdatert utan å bli kunnskapsrik. Det er éin ting å sjå på nyheitene heile dagen. Det er noko anna å lese ei god historiebok. Ein kan la seg rive med av den nyaste nyheitsstraumen, eller ein kan gå til kjeldene og hente fram kunnskap som har modna seg lenge. Å sjå på er ikkje det same som å forstå. Det det ser ut som er ikkje nødvendigvis slik det heng saman. Nyheitene viser forgrunnen, medan bøkene forklarar bakgrunnen. Vi kan forstå meir gjennom gamle historier enn gjennom siste nytt.

Bok eg har lest i sommar: Hvitekrist av Tore Skeie

By thomas

On 17. juli 2021

In bøker, historie, lesing

Hvitekrist av Tore Skeie er ei av dei mest velskrivne bøkene eg kan hugse å ha lest på lenge. Ei fantastisk skildring om Olav Haraldsson og dei norrøne kongane, som gjer dei om til ekte menneske og ikkje berre mytiske sagafigurar. Han skriv om korleis dei herja og plyndra og erobra og fór rundt omkring frå Giske til Istanbul til Dublin og Cordoba. Og eg får innblikk i korleis det kan ha vore å vere der. Eg gler meg til dei neste bøkene.

Syttende mai

By thomas

On 17. mai 2021

In diverse, historie, samfunn

Patrick Rhone er ein av dei bloggarane eg har størst sans for. Då er det litt stas når han skriv om 17. mai sett frå amerikansk side. Det er fascinerande, men ikkje så rart, at Syttende Mai har slått rot i USA. Oldefar feira sikkert 17. mai då han var der borte. Vår eigen grunnlov, og til og med vårt eige flagg, er sterkt inspirert av USA, frå den tida landet var ein inspirasjon til kamp for fridom og mot undertrykking. Vi er heldige i dette landet som kan feire vår fridom frå undertrykking, når det er så mange som ikkje kan det.

Tradisjonelle fag

By thomas

On 18. mars 2021

In diverse, historie, musikk

I dag fann eg fram ei gamal oppgåve eg leverte i 2001, for nøyaktig tjue år sidan. Oppgåva heiter «Klimpring på norsk» og eg leverte den som del av andreåret på folkemusikkstudiet på Rauland, ved Universitetet i Sørøst-Norge. Tittelen på oppgåva gir fullt ut meining for meg, men eg innser at det kanskje ikkje er slik for alle andre. Det handlar om gitaren si rolle i norsk folkemusikk, om du måtte lure.

Å sjå den oppgåva minnar meg på at eg har tatt nokre studieval som nok er litt nisjeprega. Når folk spør kva eg har studert, må eg ofte trekke pusten og gjere meg klar for litt forklaring.

Fagkombinasjonen min vil av mange kallast utradisjonell, noko som er litt ironisk, i og med at størstedelen nettopp handlar om tradisjonar.

Etter at eg hadde flytta til Oslo hausten 1997 og var ferdig med ex.phil var det på tide å finne eit fag å starte studiekarrieren med. Eit ordentleg grunnfag. Eg leita i studiekatalogen etter noko som appellerte til meg. Det var lite som fanga interessen min, heilt til eg kom over grunnfaget folkloristikk. Det skilte seg ut, for det handla om heksetru, eventyr, hulder, segner og overtru. At dette var eit fag på universitetet var litt utruleg og overnaturleg i seg sjølv.

Eg blei altså kjent med akademia gjennom tussar og troll, noko eg syntes var ganske stilig. Som seg hør og bør lærte eg at ting ikkje var heilt som eg trudde og hadde lært frå før. Folketru og trolldom handlar om meir enn eventyra i bøkene til Asbjørnsen og Moe. Folkloristikk handlar om menneskelege fenomen som det er viktig å forstå meir av. Det handlar om korleis folk forstår og organiserer verda på, og korleis dei har forma og overlevert dette som kulturuttrykk gjennom tidene til den dag i dag. Enten i form av musikk, vitsar, gåter, segn, balladar, rim, regler og samankomstar.

Det som er fascinerande med tradisjonell kultur, musikk, historier, og songar, er ikkje at det representerer noko «urnorsk», for noko slikt finst ikkje. Det vakre med det er all den organiske variasjonen og rikdomen som er å finne i alle desse uttrykka.

I dag er eg nøgd, og ganske stolt, av den tradisjonsrike, utradisjonelle fagkombinasjonen min. I tillegg til folkemusikk, heksetru og trolldom har eg studert emne som afrikansk portugisiskspråkleg litteratur, tolking og translatologi, etnomusikologi, avantgarde hardingfelemusikk og minoritetskulturar i musikkundervisning. Eg kjenner meg langt i frå ferdigstudert. Tvert om er eg langt i frå ferdig med å bli kjent med verda.

Du blir aldrig färdig, och det är som det skall.
Frå diktet Romanska bågar av Tomas Tranströmer

Slektskap

By thomas

On 16. mars 2021

In diverse, historie

Eg veit at eg har fire besteforeldre. Eg kjende alle fire. Eg kjende ingen av dei åtte oldeforeldra mine, sjølv om eg veit at oldefaren min kom til USA som 19-åring den 4. april 1909 med skipet Celtic som segla ut frå Liverpool. I følgje skipsregisteret var han 1,80 høg og mørk. Han var korkje polygamist eller anarkist, men det var vel få som kryssa av «ja» for dette i skjemaet ved ankomsten til Ellis Island.

Eg har derimot inga aning om kven dei 32 tipp-tippoldeforeldra mine er. Kanskje ein av dei til og med kan ha vore svensk..?

Det er rett og slett umogleg å ha oversikt over alle forfedrane våre når vi berre går eit lite stykke tilbake i tid. Og det er ikkje så rart. For går vi ti generasjonar tilbake, har vi eitt tusen og tjuefire tipp-tipp-tipp-tipp-tipp-tipp-tipp-tippoldeforeldre. Fortida blir raskt meir og meir rotete når vi følgjer røtene til slektstrea våre, rett og slett på grunn av eksponensiell vekst. Våre slekters gang bakover i tid blir ei einaste stor mølje.

Dagbladet har omtalt boka til Adam Rutherford som eg har skrive om tidlegare. Det er ei god omtale som blant anna tar for seg dette med slektskap og det matematiske beviset på at vi alle har felles opphav.

Stephen Fry er frydefull i denne videoen der han forklarar dette fenomenet.

Han startar med å seie: «I don’t think even the Prince of Wales could name his 8th great-grandparents…»

Sjølv den mest berømde familien i verda kan ikkje ha full oversikt over alle desse slektningane. Så fortél Fry legenda om riskornet og den persiske bonden som fann opp sjakk på bestilling frå shahen. Bonden ba om ei tilsynelatande enkel beløning. Men på grunn av eksponensiell vekst blei han søkkrik ved å legge eitt riskorn, så to, så fire, så åtte riskorn, og så vidare, langs rutene på sjakkbrettet.

Når vi alle har så mange slektningar betyr det at vi alle har dei same slektningane. Då blir det meiningslaust å snakke om reine slektslinjer. Og det viser kor fjollete rasisme er.

Då eg var så heldig å møte John Gottman og prate med han ein gong, spurte eg om korleis han opplevde å ta i bruk funna av forskinga hans rundt omkring i verda. Kranglar par like mykje i Tyrkia og Finland og Grønland? Han sa at det mest slåande er kor like folk er, og kor almenngyldige teoriane om relasjonar er. Han sa óg ein annan ting som var slåande – nemleg at vi menneske truleg stammar frå ei lita, gjenlevande gruppe på nokre titusen individ. Teorien går ut på at menneskeslekta på eit tidspunkt var svært nær å døy ut. Dei som blei igjen, er forfedrane til alle oss menneske. Det forklarar det nære slektskapet mellom menneske, og kvifor vi – trass alt – er så like.