Stikkord: kunnskap Page 1 of 2

2023 så langt

Eg begynte på denne posten rundt midten av mars, og før eg visste ordet av det var vi tre fjerdedelar uti. Heilt til no har eg følt at vi såvidt er i gang med det nye året. Men uavhengig av kva eg føler, går året ufortrødent vidare.

Så kva har eg fylt tida mi med i år?

Eg held på å lese ei flott, svær bok som heiter An Immense World av Ed Yong. Boka har dukka opp på fleire av listene over fjorårets beste bøker, så da bestilte eg den på Deichman. Eg bestilte riktignok alle dei andre bøkene eg fekk tak i frå desse boklistene i tillegg. Dei fleste har blitt liggande i stabelen av bøker heilt til eg får purring. Men eg likar denne boka. Eg synest det er viktig å vise kor fantastisk planeten er, og denne boka får til det. Det er som å lese ein science fiction-roman, berre at den handlar om heilt ekte dyr som faktisk finst, og som opplever verda på ufatteleg mange rare måtar som vi menneske ikkje heilt kan forstå. Eg visste for eksempel ikkje at det finst så mange fargar som berre dyr kan sjå. Boka får skryt av meg.

Eg har også fått meir og meir sansen for Stephen Fry. Eg las (eller høyrde på) Mythos, ei gjenfortelling av gresk mytologi fortalt av forfattaren sjølv. Eg brukte lang tid på den, men den har gitt meg gode minner frå bilturar gjennom eit endelaust, frodig og rullande landskap på Madagaskar akkompagnert av forteljingar om greske gudar, fortald av makelause Fry. For tida høyrer eg på opplesinga hans av Sherlock Holmes-bøkene. Mannen har eit heilt ensemble av skodespelarar innabords. Og for nokre fascinerande bøker det er.

Eg har fått fornya entusiasmen min for Pat Metheny. Eg har oppdaga plata hans frå 2020, From This Place, med den aldeles flotte tittellåta som eg prøvar å lære meg på gitar. Eg følger óg tett med på MARO, som held på å gi ut EP, og slepp nydelege låtar som perler på ei snor.

Eg har venta lenge på denne våren. Sjølv om isen ikkje er tint, merkar eg sola kjem, og det trengs.

Dei beste bøkene eg las i 2022

The Extended Mind av Annie Murphy Paul

Den klart beste boka eg har lest i år. Eg held på å lese den på nytt. Den ga meg masse innsikt.

Say Nothing: A True Story of Murder and Memory in Northern Ireland av Patrick Radden Keefe

Den nest beste. Ei utruleg intens og uforgløymeleg bok om krisa i Nord-Irland. Ein spenningsroman, true crime, historisk, gripande. Den hadde alt.

De tibetanske ritene av Audun Myskja

Han seier at ritane forlenger livet, og eg trur på han.

Stillness Is The Key av Ryan Holiday

Ein klok fyr, han Ryan Holiday. Og han har lest mange andre kloke fyrar.

Morgenstjernen av Karl Ove Knausgård

Knausgård skriv berre så utruleg godt.

Breath av James Nestor

Den fekk meg til å tenkje på korleis eg pustar, ikkje minst om natta, og no søv eg mykje betre.

Tanketrådar

Eg vurderer å gå fullt inn i Obsidian. Eg har brukt Craft ein del, som eg har skrive om tidlegare, men eg merkar at eg ikkje brukar lenkjefunksjonen i Craft så mykje som eg hadde håpa. Det er vakkert og estetisk i Craft, men etter å ha høyrt på podcastepisoden med Nick Milo i Mac Power Users og sett på videoane til Linking your Thinking, blir eg fascinert av den tekstbaserte enkelheten i Obsidian, og det grunnleggande ved programmet, nemleg å ikkje berre sanke tankar og idéar, men å setje dei saman til nye. Det blir som å ha ei kasse med lego. Det er mykje artigare å bygge noko enn å berre ha klossane liggande der. Etter å ha sett det dynamiske tankekartet som byggjer seg sjølv etter som Obsidian knyttar idéar saman, ser eg at dette er ein heilt unik og nyskapande måte å bygge kunnskap på. Eg har tusenvis av små notat som ligg i ein gigantisk digital haug, enten i Drafts, i Notater eller andre plassar. Dersom eg kan samle saman alle desse små notata og idéane og få dei til å koble seg saman av seg sjølv, så kan det bli ei skikkeleg sinnsforlengar, ein ”Extension of the Mind”, som Annie Murphy Paul skriv om i The Extended Mind, boka eg eg ikkje får ut av sinnet. Det er ikkje nok med éin måte å jobbe på. Jo nærare det digitale kan kome den fysiske verda, jo betre. Difor må vi ha verktøy som appellerer til ulike delar av sinnet.

Bok: The Extended Mind av Annie Murphy Paul

Eg har nettopp lest The Extended Mind av den anerkjende vitskapsskribenten og forskingsformidlaren Annie Murphy Paul. Eg kom over boka via podcasten Focused, der ho blir intervjua av David Sparks og Mike Schmitz.

Eg trur aldri eg har gula ut og notert så mykje i ei bok nokon gong. Det er sjeldan eg les ei bok og kjenner at så mange ting fell på plass, at ting eg har gått og kjent på lenge blir bekrefta om og om igjen. Denne boka kjem til å vere med i bagasjen min framover.

Boka handlar i bunn og grunn om at tankane ikkje berre skjer i hjernen. Veldig mykje av tankeverksemda vår foregår i eit tett samspel mellom hjernen vår og det som er rundt oss. Kroppen vår, omgjevnadene våre og menneska rundt oss fungerer som utvidingar og forgreiningar av sinnet. Vi tenkjer med kroppen, vi tenkjer med tinga vi har rundt oss, og vi tenkjer gjennom folka omkring oss. Det er ikkje slik at hjernen er som ei datamaskin, som leverer det same svaret kvar gong, uavhengig av stad og situasjon. Hjernen – og sinnet – er svært avhengig av kontekst. Annie Murphy Paul foreslår ein ny metafor for hjernen, som verken er ein datamaskin eller ein muskel. Nemleg at hjernen er ein fugl. Nærare bestemt ei skjor (eller skjære, på bokmål). Den svarte og kvite, og smått irriterande fuglen samlar alle slags ting frå alle moglege kantar, tar det med heim og brukar det som materiale. Eg har tenkt på om ikkje Askeladden óg kan vere ein god metafor. Han samlar tilsynelatande unyttige ting på vegen som viser seg å kome til nytte seinare. (Blant anna ei skjor).

Det er gjennom å bruke tankekraft som går forbi hjernen at vi menneske har overlevd opp gjennom. Det er det vi har utvikla oss til, nemleg å bruke hjernen i symbiose med naturen, med folka rundt oss, og ved å bruke kroppen vår. Hjernen er ikkje laga for å vere åleine.

Hjernen er ikkje ein datamaskin. Den er ikkje ein muskel som kan trenast opp med hjerneøvingar. Hjernen har sine naturlege begrensingar, og det er ikkje slik at vi kan sitje stille og satse på at den jobbar for oss. Difor treng vi å ta i bruk kroppen, omgjevnadene rundt oss, og folka rundt oss, for at tankane skal vere frie. Vi tenkjer alltid med kroppen, vi tenkjer alltid med omgjevnadene, og tenkjer alltid ved hjelp av andre folk. Anten vi er klar over det eller ikkje.

Eg har alltid tenkt best når eg skriv tankane ned på papir, og gjerne når eg teiknar litt. Eg likar å sjå tankane mine foran meg. Når eg skriv, likar eg å flytte teksten frå éin stad til ein annan, ved å visualisere, bruke figurar. lage tankekart, teikne, bruke fleire skjermar, eller skrive teksten ut på papir. Murphy Paul kallar dette cognitive offloading. Vi avlastar hjernen ved å forme tankane våre til noko fysisk vi kan ta på.

Vi er også “loopy creatures” som ho seier. Vi kan bruke mange sløyfer og omvegar, eller loops på vegen til innsikt. Ei slik tankesløyfe kan vere å skrive tanken ned på eit papir, så teikne oppå det, deretter diskutere det med nokon andre, så skrive det ned på nytt, osv. Tanken er ikkje ein lineær prosess der vi trykker på ein knapp og får svaret.

Vi menneske er i bunn og grunn sosiale vesen. Vi er skrudd saman for å følge med på folka rundt oss. Dette gjer vi bevisst eller ubevisst, heile tida. Vi kan ikkje skru av den radaren. Jobben til mange av oss går stort sett ut på å tolke abstrakte symbol og konsept, i form av tekstar og komplekse tankerekkjer. Kontorarbeid, som det óg kan kallast. Dette er ikkje det vi i utgangspunktet er skrudd saman for. Det vi derimot er skrudd saman for, er å forholde oss til og følge med på andre menneske. Det vil seie at vi alltid lyttar til andre stemmer, og alltid observerer andre folk i augekroken.

For at vi skal få til komplekse oppgåver utan å bli konstant distrahert av folk rundt oss, treng vi å skjerme oss. Vi treng veggar. Det er ein av grunnane til at åpne kontorlandskap fungerer mot si hensikt.

Vi beveger hendene når vi pratar. Det er fordi vi tenkjer gjennom å bruke kroppen vår. Hendene uttrykker det vi tenkjer. Før menneska hadde verbalt språk, hadde vi fakter. Før vi er i stand til å uttrykke tankane gjennom munnen har faktene uttrykt dei gjennom kroppen. Difor er det viktig å la faktene sleppe til.

Magekjensle er reelt. Vi får så mykje informasjon og signal frå omverda som hjernen ikkje er i stand til å fange opp, men som kroppen registrerer. Eit fascinerande funn forfattaren fortel om er frå finansbransjen. Dei aksjemeklarane som lukkast best er ikkje dei som har best utdanning i talknusing, men dei som klarar å kjenne etter kva kroppen fortél. Ho kallar dette interoception. Evna til å lytte til signal frå kroppen. Dei aksjemeklarane som kunne kjenne hjarteslaga sine fekk best resultat. Det er kroppen som tenkjer, og som er i forkant av det hjernen greier å fange opp.

Ho skriv også om fidgets. Desse leikene som har vore veldig populært i det siste. Eg har tenkt at det er litt tullete, men forfattaren kallar det embodied self-regulation, noko vi har godt av. Vi brukar såpass mykje energi på å sitje stille, at det er bra for oss å la kroppen vere engasjert i ei rørsle, sidan det stimulerer tenkinga. Dette gjeld ikkje minst ungar, som ikkje lærer best ved å sitje stille ein heil dag.

Ei svært tankevekkjande bok, på mange måtar. Eg er i gang med andre gjennomlesing allereie.

Ein lærar treng å lære

Eg synest det er veldig spesielt når folk skryt av eigen uvitenheit. I alle fall når dei gjer det i ein offentleg kronikk, og enda meir når dei stiller opp på Dagsnytt 18 for å avsløre det enda meir.

Kronikkforfattaren er lærar på Oslo aust, noko som skal gi ei slags fjær i hatten og gi kredibilitet når det er snakk om rasisme. Det funkar ikkje.

Kronikken i seg sjølv er pinleg lesnad.

Det virkar som det ikkje går an å påpeike rasisme i Norge utan at nokon dreg “woke”-kortet. Det har blitt ein beleilig hersketeknikk å kansellere antirasistiske standpunkt ved å vise til det evinnelege woke-spøkelset.


Den slitte klisjéen “Norge er ikkje USA” dukkar óg opp. Den har eg høyrt før.

Meir skremmande blir det når Anne Herre Bisgaard omtalar antirasistisk arbeid nesten som om det var ein epidemi. «Vi lever i et samfunn der woke-bevegelsen, med sin kamp mot skjult rasisme og hvite privilegier strømmer gjennom sosiale medier og rett inn i klasserommene våre

Motdebattantane i studio, Edvard Botterli Udnæs og Nancy Herz er kloke og tålmodige. Meir tålmodige enn det eg hadde vore. Eg hadde berre sagt: kom deg heim og les deg opp! Start med å lese denne, denne, denne, denne eller denne. Det vil du og elevane dine nyte godt av.

Merlins visdomsord

Eg kom nettopp over nok ei skattekiste på nettet. Merlin Mann, som eg har fulgt lenge, har laga ei samling av livsråd, lærdomar frå eige liv. Ikkje reint ulikt Kevin Kelly si liste som eg har nemnt før. Her er det mange ting eg treng å lese med jamne mellomrom. Denne her, for eksempel. Den traff meg veldig:

Every few months, take at least one panorama photo of your kid’s room. At least annually, secretly record your kid talking for at least ten minutes. I promise you’ll treasure both, and then you will curse yourself for not having done each way more often.”

Denne var også fin:

Whatever your problem is, remember that before you can get better, you have to stop getting worse. Try first to stop getting worse.”

Og denne:

Treat every person you encounter as though they are having a way worse day than you.”

Denne skal eg legge inn i tekst-spelelista eg skal lage.

iPad i skulen

Problemet er ikkje at ungane får utdelt iPad på skulen. Problemet er at dei ikkje får lære å bruke den. Og med det meiner eg at dei ikkje lærer å bruke alt potensialet som ligg i den. Ein iPad er berre eit verktøy, men eit heilt fantastisk verktøy. Det er berre ei glassplate. Men det er ei glassplate som kan gjerast om til omtrent kva som helst, enten ei bok, musikkstudio, akvarellblokk, skriveredskap, filmstudio, kino, spelemaskin. Og ikkje minst, ei datamaskin. Ungane burde ha lært å benytte seg av iPad til fulle, og lært å bruke den for alt, absolutt alt den er verd. Men det er ikkje det som skjer. Det som skjer i staden er at læraren tar eit bilde av matteboka, sender til elevane, så skal elevane knote ned svaret sitt på bildet, og sende bildet tilbake. Som om iPad var ein avansert kopimaskin. Problemet er dermed ikkje at elevane har fått eit nytt verktøy. Problemet er at dei ikkje får lære alt verktøyet kan brukast til.

Ungdom, alderdom og visdom

Når du er ung, er visdomen å finne hjå dei eldre.

Når du blir gamal, er visdomen å finne hjå dei unge.

Sketchnotes

Eg trudde alltid at å ta notatar handla om å skrive ned så mykje som muleg, så raskt som muleg.

Gjennom heile studietida skreiv eg side opp og side ned med notater, både for hand og på maskin. Kvart ord skulle med. Eg brukte alt eg hadde lært frå valfag i touch-metoden på ungdomsskulen.

Men eg hugsar ingenting av det eg noterte.

Ein amerikansk illustratør som heiter Mike Rohde var borti det same problemet. Han skreiv massevis av ordrike notat frå førelesingar og kurs utan at noko festa seg. Så byrja han å teikne det han høyrde, og oppdaga kor effektivt det var. Han kalte det Sketchnotes.

Eg likte umiddelbart både måten han teiknar på og tenkjer på, og sidan har eg brukt teiknenotat til det meste.

No kan eg sjå på ei side i notatblokka mi og vite akkurat kva det handlar om, sjølv om eg noterte det for fem år sidan. Ved å lytte og teikne samtidig festar idéane seg på heilt nye måtar, fordi eg knytter idéane til bilete og symbol som gir meining.

Eg har alltid likt teikning. I tillegg har eg fått erfare kor uvurderleg teikning er for å lære nye ting.

Bok eg har lest i sommar: “OK boomer” – og andre ting du kan si til onkelen din om klima av Nora Jungeilges Heyerdahl

Det er godt å lese ei bok som er både viktig, velskriven, lærerik og morsom. Ikkje minst når boka handlar om det viktigaste temaet i vår tid.

Det er ein venleg, men bestemt langfinger til alle som ikkje vil ta inn over seg det som skjer med jordkloden. I tillegg gir den gode verktøy til å bruke i samtalar og diskusjonar.

For ikkje å snakke om at den er skikkeleg kul.

Kan hende eg kjem til å lese den på nytt.

Page 1 of 2

Powered by WordPress & Theme by Anders Norén